Δημοσιεύουμε το παρακάτω άρθρο που μας έστειλε μητέρα του σχολείου, ψυχολόγος, με θέμα τη σχολική αποτυχία
ΣΧΟΛΙΚΗ ΑΠΟΤΥΧΙΑ ΚΑΙ ... ΔΙΑΓΩΓΗ "ΚΟΣΜΙΑ"
Δέσποινα
Τζόβα, ψυχολόγος
Η μετατροπή του φαινομένου της σχολικής αποτυχίας σε μονοδιάστατο
φαινόμενο μαθησιακής διαταραχής πετυχαίνει μόνο να δυσχεραίνει τον εντοπισμό
των πραγματικών αιτιών της. Η σχολική αποτυχία και διαρροή συνδέονται άμεσα με
την αποτυχία και τα ελλείμματα του ίδιου σχολείου Οι διαπροσωπικές σχέσεις στο
σχολείο είναι σημαντικές για τον μαθητή, γιατί δημιουργούν ευχάριστο κλίμα
συνύπαρξης και μάθησης. Όταν, όμως, το σχολείο και οι μέτοχοί του δημιουργούν
μια απρόσωπη και ψυχρή πραγματικότητά, οι μαθητές κινδυνεύουν να το
εγκαταλείψουν. Επομένως, η πρόσφατη επαναφορά της αναγραφής της διαγωγής στους
τίτλους σπουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και οι πολυήμερες
αποβολές, θα έχουν ως αποτέλεσμα μόνο την περιθωριοποίηση των μαθητών και
τίποτε άλλο.
Με τον όρο «σχολική αποτυχία» εννοείται κάθε κατάσταση αδυναμίας του παιδιού
να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις απαιτήσεις του σχολείου,
είτε αυτή εκφράζεται με πολύ χαμηλή απόδοση στα μαθήματα, είτε με προβλήματα
συμπεριφοράς που το αποκλείουν από την φοίτηση, είτε με συνδυασμό των παραπάνω[1].
Η σχολική
αποτυχία οδηγεί συχνά στη σχολική εγκατάλειψη. Η σχολική εγκατάλειψη αποτελεί ένα
παγκόσμιο εκπαιδευτικό φαινόμενο, σύνθετο και πολύ-παραγοντικό, καθώς
επηρεάζεται από πληθώρα κοινωνικών και εκπαιδευτικών παραγόντων.
Η
Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού προσδίδει ιδιαίτερη αξία στην εκπαίδευση,
η οποία αποτελεί ιδιαίτερης σημασίας
δικαίωμα για το παιδί και καθορίζει σε μεγάλο βαθμό τη ζωή του. Στο Άρθρο 28
αναφέρεται πως η εκπαίδευση πρέπει να είναι υποχρεωτική και δωρεάν για όλους
και ο καθένας να αντιμετωπίζεται ως αυτόνομο πρόσωπο με ξεχωριστές δυνατότητες,
οι οποίες πρέπει να ενισχύονται και να προβάλλονται. Το άρθρο αυτό αναφέρει την απαίτηση για λήψη
μέτρων που «ενθαρρύνουν την τακτική
σχολική φοίτηση και την μείωση του ποσοστού εγκατάλειψης των σχολικών σπουδών».[2]
Παρόλο
που έχουν διατυπωθεί πολλοί ορισμοί, εντούτοις παρατηρείται μια γενική
ομοιομορφία και σύγκλιση απόψεων για το τι είναι η σχολική αποτυχία[3]. Εν γένει, με τον όρο αυτό
περιγράφονται οι δυσκολίες του παιδιού να ανταποκριθεί ικανοποιητικά στις
διδακτικούς και μαθησιακούς στόχους του σχολείου, όπως αυτοί ορίζονται από το
εκπαιδευτικό σύστημα για κάθε σχολική βαθμίδα. Οι δυσκολίες αφορούν είτε την
χαμηλή επίδοση σε κάποιο ή κάποια μαθήματα, είτε τα προβλήματα συμπεριφοράς του
μαθητή.
Μπορεί
να αποδοθεί τόσο στο μαθητή, όσο και στο σχολείο, κυρίως ως η αδυναμία αυτού να
συγκρατήσει τους μαθητές που είναι επιρρεπείς στη διαρροή μέχρι την αποφοίτησή
τους[4]. Αυτό φαίνεται από την
έλλειψη ελέγχου του λόγου απουσίας των μαθητών από το σχολείο. Επιπλέον, μπορεί να ευθύνεται η οικογένεια, η μέθοδος
διδασκαλίας ή η εκπαιδευτική πολιτική της εκάστοτε χώρας[5]. Η μετατροπή του φαινομένου της σχολικής αποτυχίας σε μονοδιάστατο
φαινόμενο μαθησιακής διαταραχής πετυχαίνει μόνο να δυσχεραίνει τον εντοπισμό
των πραγματικών αιτιών της.
Η
σχολική εγκατάλειψη αποτελεί πλέον «διαπιστωμένο
πρόβλημα» για την ελληνική εκπαίδευση[6]. Πρόκειται για ένα πολύ-παραγοντικό
φαινόμενο. Οι μαθητές, ανεξαρτήτως βαθμίδας εκπαίδευσης, έχει φανεί πως επηρεάζονται
από τέσσερις βασικούς τομείς. Στην πρώτη θέση βρίσκονται τα προσωπικά χαρακτηριστικά του ίδιου του
μαθητή, ο τρόπος σκέψης και αντίληψης και οι ιδιαιτερότητες που τον ξεχωρίζουν
από τους υπόλοιπους. Δεύτερη έρχεται η οικογένεια,
μέσα στην οποία το παιδί δομεί την προσωπικότητά του και τις πρώτες
διαπροσωπικές σχέσεις. Ακολουθεί το σχολείο,
στο οποίο ο μαθητής εντάσσεται σε μικρή ηλικία και παραμένει για πολλά χρόνια,
εξελίσσοντας το χαρακτήρα και την προσωπικότητα που δόμησε στα πλαίσια της
οικογένειας. Στη συνέχεια, βρίσκεται η ευρύτερη
κοινωνία, με το σύστημα αξιών που
διαθέτει και τον τρόπο λειτουργίας της, ο οποίος επηρεάζει κάθε μέλος της.
Οι διαπροσωπικές σχέσεις στο σχολείο είναι ιδιαίτερα ουσιώδεις για τον
μαθητή, γιατί δημιουργούν ευχάριστο κλίμα συνύπαρξης και μάθησης. Όταν, όμως,
το σχολείο και οι μέτοχοί του δημιουργούν μια απρόσωπη και ψυχρή πραγματικότητά,
οι μαθητές κινδυνεύουν να το εγκαταλείψουν. Η εμπλοκή του μαθητή σε ομάδες με
παρεκκλίνουσα συμπεριφορά μπορεί να τον οδηγήσει στη σχολική διαρροή, λόγω
πειθαρχικών ζητημάτων[7]
.
Επιπροσθέτως, όταν το σχολικό
σύστημα διακρίνεται από ανεπάρκεια, δεν βοηθά τους μαθητές να αισθανθούν
ευχάριστα και αδυνατεί να τους συγκρατήσει στην εκπαίδευση, ακόμη και αν
αντιμετωπίζουν δυσκολίες[8].
Επιπλέον, η αυστηρή πειθαρχία, ο μη αξιοκρατικός τρόπος αξιολόγησης, η
επιλεκτική λειτουργία, αλλά και το μέγεθος του σχολείου έχουν αναφερθεί ως
αιτίες μαθητικής διαρροής, κυρίως στη Δευτεροβάθμια εκπαίδευση[9].
Τα άτομα που εγκατέλειψαν το σχολείο δεν συμμετέχουν τόσο συχνά σε
προγράμματα επιμόρφωσης είναι πιθανό να μείνουν άνεργοι λόγω έλλειψης προσόντων
και εξαρτούνται σε μεγαλύτερο βαθμό από τα ταμεία ανεργίας· και αν ακόμη
καταφέρουν να εργαστούν, θα είναι πιθανότερα σε μια εργασία με χαμηλές
απολαβές. Ακόμη, κινδυνεύουν περισσότερο από την φτώχεια, τον κοινωνικό
αποκλεισμό, την μη συμμετοχή σε δημοκρατικές διαδικασίες, όπως οι εκλογές. Για
τους λόγους αυτούς, οι ιθύνοντες οφείλουν να διασφαλίσουν την ακεραιότητα της
διαδρομής των μαθητών στο σχολείο, σε ένα «αξιόπιστο,
δημόσιο και ουσιωδώς δωρεάν σύστημα εκπαίδευσης και κατάρτισης»[10].
Ωστόσο, η σχολική αποτυχία και διαρροή συνδέονται άμεσα με την αποτυχία και
τα ελλείμματα του ίδιου σχολείου. Επομένως, κρίνεται αναγκαία η διοικητική
επιμόρφωση των διευθυντών και η διδακτική/παιδαγωγική επιμόρφωση των
διδασκόντων[11],
ενώ οι εκπαιδευτικοί χρειάζεται να ενημερωθούν, να κινητοποιηθούν και να
αξιοποιήσουν τις εμπειρίες τους, με σκοπό να ληφθούν τα απαραίτητα μέτρα για
την αντιμετώπιση της σχολικής διαρροής[12]. Τέλος, η σχολική διαρροή
συνδέεται εξίσου με τους γονείς των μαθητών, οι οποίοι θα ήταν καλό να
αναλάβουν τις ευθύνες τους και να αναπτύξουν
σχέσεις συνεργασίας με το σχολείο και το δάσκαλο. Επομένως, η πρόσφατη επαναφορά της αναγραφής
της διαγωγής στους τίτλους πουδών της δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης, καθώς και οι
πολυήμερες αποβολές, θα έχουν ως αποτέλεσμα μόνο την περιθωριοποίηση των
μαθητών και τίποτε άλλο.
[1] Δήμου,
Γ. (1999). Σχολική αποτυχία και κοινωνικός αποκλεισμός: Εννοιολογικές
διασαφηνίσεις. Στο: Κωνσταντίνου, Χ. & Πλειός, Γ. (επιμ.), Σχολική Αποτυχία και Κοινωνικός Αποκλεισμός:
Αιτίες, συνέπειες και αντιμετώπιση (σσ. 33-37). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[2] Σύμβαση για τα Δικαιώματα του Παιδιού
(1989): http://www.unicef.gr/το-πλήρες-κείμενο-της-σύμβασης-για-τα-δικαιώματα-του-παιδιού/a4-366-22
[3] Ό.π.
Δήμου, 1999
[4]
Λαρίου-Δρεττάκη, Μ. (1993). Η εγκατάλειψη
της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και παράγοντες που σχετίζονται με αυτή. Αθήνα: Γρηγόρης.
[5] Παλαιοκρασάς,
Στ. (2007). Έκθεση Εκπαιδευτικής
Πολιτικής Με βάση την Έρευνα του Π.Ι. «Η Μαθητική Διαρροή στη Δευτεροβάθμια
Εκπαίδευση (Γυμνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ)». Αθήνα: Παιδαγωγικό Ινστιτούτο. http://www.pi-schools.gr/programs/par/p5.html
[6]
Σταμέλος, Γ. (1999). Εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης και κοινωνικός
αποκλεισμός: μύθοι και πραγματικότητα. Στο Κωνσταντίνου, Χ., & Πλειός Γ. (Ed.), Σχολική Αποτυχία και Κοινωνικός Αποκλεισμός: Αιτίες, συνέπειες και
αντιμετώπιση (pp.
303-318). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
[7]
Νικολάου, Σ.-Μ. (2009). Η εγκατάλειψη της υποχρεωτικής εκπαίδευσης. Στοιχεία
και προβληματισμοί. Σύγχρονη Κοινωνία, Εκπαίδευση και Ψυχική Υγεία, (2),
285-305. Και Ρουσέας, Π. & Βρετάκου,
Β. (2006). Η Μαθητική Διαρροή στην
Δευτεροβάθμια Εκπαίδευση (Γυμνάσιο, Ενιαίο Λύκειο, ΤΕΕ). Αθήνα: Επτάλοφος.
[8] Λαρίου-Δρεττάκη,
1993
[9]Βουϊδάσκης,
Β. (1999). Η μαθητική διαρροή ως μορφή κοινωνικού αποκλεισμού. Στο
Κωνσταντίνου, Χ. & Πλειός Γ. (επιμ.), Σχολική
Αποτυχία και Κοινωνικός Αποκλεισμός: Αιτίες, συνέπειες και αντιμετώπιση (σσ.
245-262). Αθήνα: Ελληνικά Γράμματα.
Και ο.π.
Δρεττάκη, 1993 & Ρουσέας & Βρεττάκου, 2006
[10]
Φωτόπουλος, Ν. (2013, Φεβρουάριος 24). Σχολική διαρροή και περιθωριοποίηση των
νέων. Ελευθεροτυπία.
[12] Directorate-General for Education,
Youth, Sport and Culture, Education and Training Monitor 2019 Greece, European Union,
2019 https://ec.europa.eu/education/sites/education/files/document-library-docs/et-monitor-report-2019-greece_en.pdf